Buğdada sarı pas xəstəliyinə qarşı mübarizə tədbirləri
2022-05-05 00:00:00
Müəyyən olunması. Sarı pas xəstəliyinin törədicisi Puccinia striiformis West göbələyidir. Xəstəliyin səciyyəvi əlaməti bitkinin yarpaqlarının üst hissəsində yarpaq uzunu sarı rəngdə 1-2 sm uzunluğunda, 0,5-1,0 mm enində nazik xətvari sarı rəngli ləkələrin-pustulların əmələ gəlməsidir. Həmin ləkələr xəstəlik inkişaf etdikcə böyüyür və yarpağın epidermisi altında olan pustullar dağılaraq açıq-sarı rəngli spor kütləsi-konidlər xaricə tökülür. Xəstəliyin ilkin əlamətləri erkən yazda bitkilərin kollanma və boruyaçıxma mərhələsində üzə çıxır.
Yayılması və zərəri. Bu xəstəlik son 8-9 ildə hər il bütün taxılçılıq bölgələrində, hətta aşağı düzənlik rayonlarında kütləvi şəkildə yayılaraq və ciddi məhsul itkisi törədir. Ən çox buğdada rast gəlinən sarı pas (Puccinia striiformis est.) xəstəliyin bitkinin yarpaqlarını (əvvəlcə bitkilərin aşağı hissəsində yerləşən yarpaqlar), yarpaq qınlarını, sünbülü və bəzi hallarda isə dənləri zədələyir. Uredosporlar deyilən konidilər toz şəklində yayılaraq (küləklə), yenidən ətrafda olan sağlam bitkiləri sirayətləndirir. Sarı pas xəstəliyi vegetasiyanın əvvəlində, əsasən erkən yazda, nadir hallarda isə payızda əmələ gəldiyi üçün onun məhsuldarlığa vurduğu ziyan daha çoxdur. Xəstəlik nəticəsində yarpaqların assimilyasiya səthi kiçilir, tənəffüs prosesi güclənir, buxarlanma artır və yarpaqlar vaxtından tez quruyub tökülməyə başlayır. Nəticədə dənin dolması prosesi tam getmir, əmələ gəlmiş dənlər cılızlaşdığı üçün çəkisi də aşağı düşür. Sarı pas xəstəliyinə müxtəlif səviyyədə (zəif, orta, güclü) tutulmuş sortlar üzərində aparılmış təcrübələr göstərir ki, onun məhsuldarlığa vurduğu ziyan xəstəliyin intensivliyindən asılı olaraq 17-35% arasında dəyişir.
Sahib bitkiləri. Sarı pasın morfoloji cəhətdən oxşar quruluşa malik olan, lakin fizioloji cəhətdən fərqlənən bir çox ras və biotipləri vardır. Bərk və yumşaq buğda sortları sarı pas xəstəliyinə daha çox tutulur. Taxıl bitkiləri fəsiləsinə mənsub olan bir çox yabanı ot bitkiləri – çayır, eqilops, ceyran arpası və s. pasın yayılmasında əsas mənbələrdən biri hesab olunur. Sarı pasın aralıq sahibi məlum deyildir. Taxıl sahələrində sarı pas xəstəliyinin əlamətləri müşahidə edildikdə mütəxəssislərlə əlaqə saxlanılması tövsiyə olunur.
Mübarizə tədbirləri:
Növbəli əkin sistemi tətbiq edilməli
Səpinqabağı toxum dərmanlanmalı
Şum altına fosfor-kalium, erkən yazda
yemləmə şəklində azot gübrəsi verilməli
Normadan çox azotlu gübrə verilməməli
Pas xəstəliyinə qarşı davamlı sortlar əkilməli
Alaqlara qarşı vaxtında mübarizə aparılmalıdır
Kimyəvi mübarizə: mübarizə tədbirləri xəstəlik əlaməti görünən vaxt aparılmalı Kimyəvi mübarizə vasitəsi kimi Mancozeb % 80 WP 3500 qr, Tebuconazole 250 g/l EC 750 ml, Propiconazole 250 g/l 500 ml, Propiconazole 62,5 gr/l + 37,5 gr/l Azoxystrobin 2000 ml, 150 gr/lt Difenoconazole + Propiconazole 150 gr/lt 400 ml, Propiconazole 350 q/l+ Siprokonazol 80 qr/l 500 ml məsarif normasında tətbiq edilir.